Mens en zingeving 5: Joël de Ceulaer

Voor mij moet de nadruk op waarden liggen. Respect, warmte, menselijkheid, eerlijkheid, zorgzaamheid, gelijkwaardigheid, vrede, liefde, verantwoordelijkheid, samenwerking, geluk, verdraagzaamheid, bescheidenheid, eenvoud, vrijheid, verbondenheid, vrijgevigheid, wijsheid, vriendelijkheid, geduld,… Alles in het teken van de relatie tot jezelf en tot de ander. Het zijn waarden die in vele van de godsdiensten voorkomen. Maar volgens mij hebben we die godsdiensten niet nodig. Als ieder mens die waarden hoog in zijn vaandel draagt, zal het voor iedereen aangenaam samenleven zijn, gelovigen en niet-gelovigen. Dat klinkt wel heel simplistisch als ik het herlees. Maar iedereen heeft toch goed in zich? Zijn deze waarden niet de waarden die voor de hele maatschappij zouden moeten belangrijk zijn? Maar deze vragen leiden ons naar een ander thema dat elders aan bod komt.

 

http://www.livingvalueseducation.nl/twaalf-waarden/ Deze site ontdekte ik op Delicious. Ik wil graag dat mijn manier van lesgeven een manier wordt waarin alle belangrijke waarden naar voor komen.

Joël de Ceulaer over zijn boek: Homo Sapiens
(Stukjes uit het interview van http://www.youtube.com/watch?v=Z-cVoLysqEk)

‘De vraag naar de zin van het leven stellen, wijst erop dat je niet goed bezig bent. De vraag verdwijnt zodra je het leven als zinvol ervaart. Het leven is iets om te doen, niet om over na te denken. Je moet het leven wel zelf zinvol invullen, het leven op zich is niet zinvol. Er is een kloof tussen de gelovigen en de niet-gelovigen. De gelovigen vinden dit leven zinvol als voorbereiding op het leven na de dood. De niet-gelovigen hebben de neiging dit leven te zien als een absurde, kosmische grap waar wij niets kunnen aan veranderen.’

Leven we in een tijdperk van moreel verval? ‘Neen, helemaal niet. Gelovigen, conservatieven,… zullen geneigd zijn dat te denken. Maar ik weet niet waar ze dat vandaan halen. Wij beleven een tijd van grote morele vooruitgang, denk ik. Als collectief.’ Waarin manifesteert zich dat? ‘In het feit dat we bijvoorbeeld een verklaring voor de universele rechten van de mens hebben, in het feit dat er toch verschillende mechanieken bestaan op wereldniveau om de wereld te besturen, het feit dat er wordt ingegrepen of men poogt in te grijpen als er zich gruwelijkheden voordoen. Wat natuurlijk niet helemaal perfect werkt.

De stelling die ik verdedig in een slot-essay in mijn boek is dat we god niet mogen weggooien. Er zijn twee visies die vroeger bestonden op god. Eén is dat god transcendent is, dus zich buiten de wereld bevindt, een soort scheppende kracht die voor ons ontoegankelijk en onbegrijpelijk is. Een tweede visie, die heel klassiek is in de wijsbegeerte, is dat god besloten zit in de natuur zelf, dat er in feite bijna geen verschil is tussen god en de natuur. Mijn visie daarop is: god is misschien niet transcendent, niet immanent maar emmergent. Misschien is god een soort van collectieve eigenschap. Eén hersencel is niet intelligent, maar onze hersenen wel, die hebben ook een bewustzijn. Eén watermolecule is niet nat, maar een heleboel watermoleculen zijn dat wel. Eén mens op zich is niet goddelijk. Maar als collectief zijn wij in staat om vooruitgang te boeken als mensheid. En ook morele vooruitgang. En misschien zit daarin een poging om een soort godsbeeld te verzoenen met een strikt materialistisch wereldbeeld.’

U heeft het over een mysterie, we zitten in een mysterie gevangen, dat de wetenschap nooit zal ophelderen. Dan voel ik daar toch iets alsof u spreekt over iets dat verheven is boven de werkelijkheid.
‘Niet verheven boven de werkelijkheid. Mijn wereldbeeld is gebaseerd op de evolutietheorie. Dat betekent dat je eerst moet begrijpen, de menselijke hersenen, hoe zijn die geëvolueerd, waarom zijn die geëvolueerd, wat kunnen die aan? Onze hersenen zijn geëvolueerd om vragen te stellen, om te overleven in de omstandigheden waarin we zijn geëvolueerd. Onze hersenen zijn niet gemaakt om de grote vragen over het universum op te lossen.’ Maar misschien op termijn wel? ‘Ik betwijfel het ten sterkste.’ Zou je dat hopen dat we dat ooit kunnen? ‘Nee, zelfs hopen is vruchteloos. Ze zijn gemaakt om vragen te stellen maar niet om antwoorden te vinden. Het is een aangename bezigheidstherapie.’

Joël de Ceulaer is een journalist voor Knack. Bij ons thuis staat Knack bekend als een ‘boven-ons-petje-tijdschrift’. Dus Joël de Ceulaer verzint niet zomaar iets. Denk ik dan. Ik zeg niet dat hij een autoriteit is van het onderwerp maar ik ga ervan uit dat hij weet waarover hij het heeft. Hij zal beter belezen zijn en meer wereldkennis hebben dan ik. Dus als hij zegt dat we niet in een tijdperk van moreel verval leven, dan geloof ik dat. En ik ben opgelucht. ‘Vroeger was het toch beter.’ Blijkbaar niet dus. En er bestaan inderdaad universele rechten van de mens, er zijn enorm veel vrijwilligers werkzaam over de hele wereld om anderen te helpen, er is heel veel liefde in heel veel families en onder vrienden, er bestaan heel veel goeie initiatieven,… Dus er is nog veel goeds in de wereld. Oef, we moeten nog niet wanhopen. Maar ik kan het toch niet nalaten geïrriteerd te zijn als iemand egoïstisch is, geen zin heeft om vriendelijk te zijn, een ander bewust kwetst, …

Misschien zit er wel godheid in ons ‘collectief’. De mens als het goede. Daar kan men ook in geloven, in plaats van in god als het goede die de mens moet helpen, corrigeren of straffen. Dat is ongeveer mijn geloof: het goede zit in de mens.